مطالعۀ جامعه‌شناختی نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران (از ایران باستان تا پایان قاجاریه)

نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران، نهادی ریشه­دار بوده است. البته این نهاد در دوره‌های مختلف تاریخی شکل‌ها و کارکردهای مختلفی داشته است. اگرچه ازدواج موقت در میان مردم ایران هیچگاه مقبولیت عام پیدا نکرده است، اما این نهاد همچنان در جامعه ایران پابرجا مانده است. از این­رو، این مسئلۀ مطرح می­شود که چرا ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران به وجود آمده و تداوم پیدا کرده است. در این مقاله، با استفاده از الگوی کارکردگرایی (که از تلفیق نظریه‌های کارکردگرایی برانیسلاو مالینوفسکی و رابرت مرتون به دست آمده است)، نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران موردبررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق با روش تحلیل تطبیقی-تاریخی بر مبنای نوشته‌ها و شواهد مکتوب تاریخی به دست آمده­اند و در چهار دوره تاریخی دسته‌بندی و شرح داده شده‌اند. این دوره‌ها عبارت‌اند از: «ایران باستان»؛ «از صدر اسلام تا صفویه»؛ «از صفویه تا قاجاریه»؛ و «قاجاریه». مطابق با یافته‌های پژوهش، به طور کلی نهاد ازدواج موقت بر اساس فرهنگ مردسالار جامعه، به نیازهای فردی مانند نیاز جنسی، تولید مثل، نیاز به امنیت و معیشت، و نیازهای اجتماعی مانند حل مسئله وارث، تحکیم روابط اجتماعی و برقراری پیوند اجتماعی، به گونه­ای مشروع پاسخ می­داده است. باوجوداین، این نهاد در هر دوره، کژکارکردها و کارکردهای پنهانی نیز داشته است که این مقاله به توصیف و تبیین آن­ها به گونه­ای تطبیقی می­پردازد.